تعریف رهبانیت
تعریف رهبانیت
آزاده مدنی
در لغت‌نامه دهخدا آمده است:
«رهبان: پارسای ترسایان است
که جمع آن: رهابین، رهابنه، رهبانون می‌شود. (ناظم الاطباء) در فرهنگ تاج العروس نیز روهبان را که به تخفیف رهبان خوانده می‌شود به معنای صاحب زهد می‌گیرند.
رهبان از ترکیب ره به معنای نیک و بان به معنی محافظ به دست می‌آیند و در عربی به معنای خداترس است و به روحانیون عیسوی گفته می‌شود.
لغت رهبانیت به معنای ’زهد ترسایان که بازداشتن نفس باشد از حظوظ و لذات چنانکه نکاح نکنند و غذای لذیذ و خوب نخورند بلکه گاه برای رفع شهوت آلت تناسل را می‌برند.‘ (قیاس اللغات)؛ همچنین ’طریقه‌ی راهب گوشه‌نشین است که عبارت بوده از نخوردن گوشت، پوشیدن پلاس و لباس‌های خشن، روپنهان‌کردن از مردم و گوشه‌نشینی و خود را در زنجیز بستن و ترک دنیا و همه لذلیذ آن کردن.‘ (ناظم الاطباء)
این لغت در انگلیسی نیز به شکل monasticism از ریشه‌ای یونانی به معنای تنها و منزوی گرفته‌شده است. Monastery به معنی صومعه، monak به معنی راهب یا منزوی یا در انزوا زندگی‌کرن است. در لاتین این واژه monachus است و واژه‌هایmonacha، monachatus، monachar و … مقداری واژه‌ی دیگر از آن گرفته‌شده، که تمام این واژه ناظر به تفکر تنهایی و جدایی هستند. البته این تنهایی همواره به معنای عزلت محض نیست. چنانکه monak به مردانی اطلاق می‌شود که همراه هم و نه به تنهایی زندگی گذرانند. یعنی نه جدای از هم بلکه جدا و به دور از دنیا بودن. این واژه در فرهنگ غربی برای شکلی از زندگی در نظام‌های دینی به کار می‌رود که افراد آن از دنیا فاصله می‌گیرند و در انزوا به سر می‌برند.
پیامبر اسلام آنجا که می‌فرماید:
«لا رهبانیت فی الاسلام»
همین معنی ترک لذت، جماعت و دنیا را در نظر دارد. و آنجا که می‌فرماید:
«یا عثمان ان الله تبارک و تعالی یکتب علینا الرهبانیه انما رهبانیه امتی الجهاد فی سبیل الله»[1]
بیشتر منظورش ترس از خدا و بازداشتن نفس است. چنانکه در قرآن کریم نیز رهبانیت به منظور ترک دنیا را بدعت دانسته‌‌شده:
«ثمّ قضّینا علی اثرهم برُسُلنا و قضّینا بعیسی ابن مریم و ءاتینه الانجیل و جعلنا فی قلوب الّذین اتّبوه رأفه و رحمه و رهبانیه اتبدعوها ما کتبنها علیهم الاّ ابتغاء رضون الله فما رعوها حقّ رعایتها فاتینا الّذین ءامنوا منهم اجوهم و کثیر منهم فسقون»[2]
«(و از پی نوح و ابراهیم) باز رسولان دیگر و سپس عیسی‌بن‌مریم را فرستادیم و به او کتاب آسمانی انجیل را عطا کردیم و در دل پیروان (حقیقی) او رأفت و مهربانی نهادیم و (لیکن) رهبانیت (و ترک دنیا) را از پیش خود بدعت انگیختند ما بر آنها جز آنکه رضا و خوشنودی خدا را طلبند (در کتاب انجیل) ننوشتیم و باز آنها چنانکه باید و شاید همه مراعات آن را نکردند ما هم به آنان که ایمان آوردند، پاداش و اجرشان را عطا کردیم و (لیکن) از آنها بسیاری به راه فسق و تبه‌کاری شتافتند.»